Milletlerarası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce, ICC) bünyesinde 2021 yılı için hazırlanan Tahkim Kuralları 1 Ocak 2021’de yürürlüğe girmiştir. 2021 Tahkim Kuralları’nda, eskiden yürürlükte olan 2017 tarihli ICC Tahkim Kuralları’nın esasını korunmuş, bununla birlikte birtakım önemli değişiklikler ve yenilikler eklenmiştir.
Söz konusu Kurallar’ın güncellenmesine dair yapılan çalışmalarda, milletlerarası tahkime ilişkin bazı tartışmaların ICC kuralları ile yürütülen tahkim yargılamaları açısından sona erdirecek birtakım düzenlemelerin eklendiği görülmektedir. Yapılan değişikliklerin, etkin bir yargılamayı, aleniliği ve hakkaniyeti arttırmayı amaçladığı; tarafların iradelerini kullanmalarına büyük ölçüde imkân tanındığı belirtilmektedir. Bu makale ile 2021 ICC Tahkim Kuralları ile getirilen önemli değişikliklerin izah edilmesi amaçlanmaktadır.
(ICC m.3-m.4)
2017 ICC Tahkim Kuralları’nda tarafların sunmuş olduğu bütün dilekçelerin ve yazışmaların, tarafların her bir hakem ve Sekretarya için birer suret olacak şekilde sunulması gerektiğini düzenlemekteydi. Pandemi etkisi ile yapılan 2021 düzenlemesi ile, tüm bu belgelerin bütün taraflara, hakemlere ve Sekretaryaya gönderilmesi gerektiği düzenlemesi ile bu belgelerin elektronik ortamda gönderilmesi öngörülmüştür. Buna karşın, Tahkim Kuralları’nın 4/4b bendinde ise, davacının, tahkim talebinin, alındı mukabili elden teslim, taahhütlü posta veya kurye servisi ile ulaştırılmasını talep ettiği hallerde, taraflardan her biri, her bir hakem ve Sekretarya için birer nüsha olacak şekilde sunulması gerektiğini düzenlemektedir. Belirtilmelidir ki, bu tür değişiklikler ile tarafların yükümlülüğü azaltılmış ve maliyet etkinliği arttırılmıştır.
(ICC m.7)
2021 Tahkim Kuralları ile, davaya katılmaya yönelik düzenlemelerde esaslı değişiklikler yapılmıştır. 2017 kurallarında, davaya katılma talebinde bulunan tarafın bu talebi Divan tarafından hakem ataması yapılmadan ya da hakem seçimi yapılmadan önce öne sürmesi gerekmekte; aksi durumda davaya katılmanın mümkün olabilmesi için bütün tarafların kabulü ile mümkün olmaktaydı. 2021 Tahkim Kuralları ile yapılan değişiklik uyarınca, “Herhangi bir hakemin onayından veya atanmasından sonra yapılan herhangi bir Katılma Talebi hakem heyeti tarafından kararlaştırılacaktır bir zamanlar oluşturulmuş ve kabul eden ek tarafa tabi olacaktır.” demek suretiyle davaya katılma hakem kararına bağlanmıştır. Hakem heyeti talebe ilişkin değerlendirmesinde, hakem heyetinin davaya katılacak taraf üzerinde ilk görünüşte yetkisi olup olmadığı, katılma talebinin zamanlaması, muhtemel menfaat çatışmaları ve davaya katılmanın tahkim usulüne etkileri dâhil olmak üzere tüm ilgili koşulları dikkate alacaktır.
(ICC m.10)
2017 Tahkim Kuralları uyarınca Divan, “Tüm iddiaların aynı tahkim anlaşması kapsamında yapıldığı” MTO Kuralları kapsamında bekleyen 2 veya daha fazla tahkim konsolidasyonuna izin verebileceğini vurgular. Bu bağlamda bu tür ifadeler, “aynı tahkim anlaşmasının” farklı sözleşmede yer alan aynı tahkim anlaşmalarını kapsayıp kapsamadığı sorusunu cevapsız bırakmaktadır. 2021 kuralları ile ICC’nin “tahkimdeki tüm taleplerin aynı tahkim anlaşması veya anlaşmaları kapsamında yapıldığı” durumlarda konsolidasyon sunabileceğine açıklık getirmektedir. Ayrıca yapılan revizyonla amaçlanan, ICC’nin tahkim sürecine ilişkin iddiaların aynı anlaşma veya anlaşmalarda oluşturulmadığı, ancak tahkimlerin aynı taraflar arasında olduğu durumlarda konsolidasyon vermesine izin veri ve hukuki ilişki ve MTO tahkim anlaşmalarını uyumlu bulmaktır.
(ICC m.11)
Bir gerçek veya tüzel kişinin, tarafı bulunmadığı bir tahkim yargılamasına ilişkin masrafların bir kısmını veya tamamını bir taraf lehine ödemek üzere finansman sağlaması, üçüncü kişi finansmanı olarak adlandırılmaktadır.[1] Üçüncü kişi finansmanına ilişkin detaylı düzenleme bulunmaması ICC’ye ilişkin eleştiri ve tartışmaları da beraberinde getirmekteydi. 2021 Tahkim Kuralları’nda söz konusu tartışmalara son verecek bir düzenleme getirerek, tahkim yargılamalarının daha şeffaf ve aleni hale getirilmesi hedeflenmiştir. Kurallar ile taraflara, yargılamanın sonucundan bir ekonomik menfaati bulunan ve iddia veya savunmalara ilişkin masrafların karşılanmasını üstlenen bir üçüncü kişi finansörün varlığı ve kimliği, Sekretarya, hakem heyeti ve diğer taraflara derhal bildirme yükümlülüğünü getirmiştir. Bu bağlamda, hakemlerin olası herhangi bir çıkar çatışmasını önlemek için fon sağlayanlarla ilişkilerini açıklamaları için şeffaflığı arttırma niyeti açıktır.
(ICC m.12)
2021 Tahkim Kuralları ile yapılan bir diğer yeni düzenleme ise, hakem heyeti oluşturulması bakımından ICC Divanı’na tanınan yeni yetkidir. Yeniliğe göre Divan, istisnai hallerde, hakem kararının geçerliliğini etkileyebilecek bir taraf eşitliğine veya dürüstlüğe aykırılık tehlikesinin engellenmesi adına, tahkim anlaşmasında farklı bir hakem atama usulü öngörmüş olsa bile hakem heyetinin tüm üyelerini belirleyebilecektir.
(ICC m.13)
2021 için yapılan yeni düzenlemede yatırım tahkimi bakımından önem arz eden yeniliklere de değinmek gerekmektedir. 2021 ICC Tahkim Kuralları ile, yatırım tahkimi uyuşmazlıklarında hakem tarafsızlığının daha sıkı şekilde teminat altına alınması hedeflenmektedir. 2017 Kurallarında ise, tek hakem veya başhakemin taraflardan biri ile aynı ülke vatandaşı olmaması gerektiği düzenlenmekteydi. Yeni düzenleme ile, başvurunun sebebi olan tahkim anlaşmasının bir milletlerarası anlaşmadan türediği hallerde, taraflarca aksi kararlaştırılmadığı sürece seçilen hakemlerin taraflardan herhangi birisi ile aynı ülke vatandaşı olmaması gerektiğini ortaya koymaktadır.
(ICC m.17)
Tahkim yargılamasındaki aleniliğin ve şeffaflığın arttırılmasını hedefleyen bir diğer düzenleme ise 2021 ICC Tahkim Kuralları’nın 17.maddesi ile karşımıza çıkmaktadır. İlgili madde uyarınca, taraflar temsillerindeki değişiklikleri MTO Sekreterliğine, tahkim mahkemesine ve diğer taraflara bildirmekle görevli ve yükümlü hale gelmiştir. Buna karşılık ikinci fıkra uyarınca, tahkim yargılamasında önerilen değişikliği reddetme veya yeni taraf temsilcisinin yargılamalara katılımını sınırlama hakkı getirilmiştir. Bunun sonucunda, hakemlerden biri ile doğabilecek menfaat çatışmasının engellenmesi için gerekli her türlü önlemi alma imkânı tanımaktadır.
(ICC m.26)
Covid-19 sebebi ile, yargılamalara devam etmek için tahkimin tüm tarafların geleneksel yolların devamlılığının mümkün olmadığı göz önünde bulundurularak daha farklı yöntemlerin kullanılması gerektiğine dikkat çekilmiştir. 9 Nisan 2020’de ICC, sanal duruşmalarla ilgili “Covid-19’un Etkilerini Azaltmaya Yönelik Olası Önlemlere İlişkin Kılavuz Notu”nu yayımlamıştır. Tahkimin esneklik özelliği de dikkate alındığında, tahkim yargılamasının sürdürülebilmesi adına tahkim merkezleri tarafından hızla adımlar atılmıştır. 2021 kuralları ile 26.maddeye getirilen değişiklik ile duruşmaların çevrimiçi gerçekleştirilmesine ilişkin düzenleme getirilmiştir. Maddeye göre, hakemler tarafların görüşlerini alarak ve ilgili olay ile somut koşullara dayanarak, duruşmaların fiziksel katılım veya video-konferans, telefon veya diğer uygun iletişim yöntemleri aracılığı ile uzaktan gerçekleştirilebileceğine karar verebilecektir.
(ICC m.29)
İlk kez 2012 ICC Tahkim Kuralları’na dahil edilmiş olan acil durum hakemi mekanizmasına ilişkin yeni bir düzenleme de 2021 ICC Kuralları’nda yer edinmiştir. Tahkim Kuralları’nın 29.maddesi işe, acil durum hakemi için, başvurucunun dayandığı tahkim anlaşmasının uluslararası anlaşmadan doğduğu hallerde, acil durum hakemi kurallarının uygulanamayacağı hüküm altına alınmıştır. Çünkü acil durum hakemi kurallarının uygulanabilmesi, tüm tarafların tahkim anlaşmasının tarafı olması gerekmekte ve ev sahibi devlet ile yatırımcının doğrudan tahkim anlaşmasının tarafı olmadığı yatırım tahkimi yargılamalarında bu koşulu sağlamasına bağlıdır.
(ICC m.36)
Ek karar kavramı ilk kez 2021 Tahkim Kuralları ile tahkim yargılamasının bünyesine 36.madde ile katılmıştır. Maddeye göre taraflar, nihai kararın kendilerine tebliği itibariyle 30 gün içerisinde, hakem heyetinin nihai kararda değinmediği iddialara karşı ek karar verilmesi için ek karar taleplerini Sekreterya’ya sunabilirler. Bunun sonucunda, başvurunun hakem heyetine iletilmesinden sonra diğer taraflara bu talep hakkında beyanda bulunmaları için makul bir süre tanınacaktır. Bu sayede hakem kararı tanımı, ek kararı da kapsamaktadır.
İlk kez 2017 Tahkim Kuralları ile tahkim yargılamasına dahil edilen seri tahkim usulü ile 2021 yılında esaslı değişiklikler yapılmıştır. Bu usulde, uyuşmazlık miktarının çok yüksek olmadığı davalarda tahkim yargılamasının bir gerekliliği olarak, hızlı, etkin ve daha uygun bir yargılama yapılması amaçlanmaktadır. 2017 Tahkim Kuralları’nda 2.000.000USD olarak belirlenen uyuşmazlık miktarı sınırı, 2021 ICC Tahkim Kuralları’nda 3.000.000USD olarak arttırılmıştır. Bu bağlamda artık 3.000.000USD’nin altındaki miktarlarda olan tahkim yargılamasındaki uyuşmazlıklar seri tahkim usulü ile yargılanabilecek olup; bu sınır 01.01.2021 tarihinden sonra yapılacak tahkim anlaşmaları için uygulanabilecektir.
Sonuç
2021 Tahkim Kuralları ile tahkim, geleneksel yönteminden ayrılarak pratikleşmekte, taraflara elektronik alanda yargılama hizmeti vermektedir. Benimsenen yeni hükümler ile, “verimlilik, esneklik ve şeffaflık” daha ön plana çıkmakta, pandemi süreci devam ederken yargılamanın kesintisiz devam etmesini sağlamaktadır. Ayrıca tahkim prosedürü ile ilgili konularda karar verilmesi için hakem heyetlerine tanınan yetkilerin kapsamı da genişletilmektedir. Yeni kurallar ile ICC Tahkimi, karışık ve büyük tahkimlerden ziyade küçük uyuşmazlıklar için de tercih sebebi olmayı amaçlamaktadır.
Stj. Av. Şeyma Nur AKINCI
[1] Fatih IŞIK/Hande PAT (2020), Milletlerarası Tahkimde Üçüncü Kişi Finansmanı, Seçkin.
